آغاز ماه مهر فصلی دوباره برای من
- سه شنبه, ۲۳ مهر ۱۳۹۸، ۰۹:۵۶ ب.ظ
آغاز سال نوی تحصیلی بهانه‌ای شد تا به جایگاه دانش و خرد با نگاهی به ادبیات و تاریخ کهنسال میهنمان بپردازم.
برای آنکه گفتار طولانی نشود به چند بیت از استاد سخن، حکیم بزرگ و پدید آورنده حماسه ملی ایرانیان، فردوسی بزرگ و گذری گذرا به سطرهایی از تاریخ باستان سرزمین‌مان بسنده می‌کنم.
زنیرو بود مرد را راستی
ز سستی دروغ آید و کاستی
در نگاه نخست نیرو و زور بازو فاکتور مهم قدرت پهلوان و جوانمرد به‌نظر می‌رسد اما بیتی دیگر در شاهنامه به میان می‌آید.
توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پیر برنا بود
«توانایی» زاییده «دانایی» است و توانایی بدون دانایی و خرد ارزشی ندارد. به زبان عامیانه زورمندی بی‌فهم و خرد، قلدری است فضیلتی در کار نیست.
در همین حال و هوا هستیم که در قلمروی تاریخ باستان ناگهان به بخشی از کتیبه داریوش کبیر هخامنشی در حدود ۲هزار و ۵۰۰سال پیش برمی‌خوریم که چنین می‌گوید:
«خدای بزرگ است اهورا مزدا... که شادی را برای مردم آفرید، که «خرد» و «دلیری» را در داریوش شاه گذاشت. »
اینجا هم خرد پیش از دلیری آمده است.
در آغاز شاهنامه:
به نام‌خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه بر نگذرد
«خداوند جان و خرد» در اوستا، کتاب دینی زرتشتیان میراث ملی ادبی کهن ایرانیان یادگار روزگار باستان، «اهورامزدا» پروردگار بزرگ است به معنای «سرور دانا» که قدرت او از دانایی است و به همین سبب او «سرور دانا» نام دارد.
به هر سو می‌نگریم در تاریخ و تمدن کهن ایرانیان «دانایی» سرچشمه «توانایی» است.
و باز هم در شاهنامه اندر ستایش خرد:
خرد بهتر از هر چه ایزد بداد/ستایش خرد را به از راه داد
خرد رهنمای و خرد دلگشای/خرد دست گیرد به هر دو سرای
از و شادمانی و زویت غمیست/و زویت فرونی و هم زو کمیست....
ازویی به هر دو سرای ارجمند/گسسته خرد پای دارد به بند
این مقال تنها نگاهی بسیار مختصر بود با توجه به چند بیت از میان ابیات فراوان شاهنامه درباب اهمیت خرد و نگاهی به واژه‌ای از اوستا و دوجمله از میان سطرهای فراوان کتیبه‌های سنگی ارزشمند هخامنشی، برای بزرگداشت کوتاه «خرد».
حال دیوان شاعران، کتاب‌های مورخان و اندیشمندان و دانشمندان کهن، سخنان بزرگان دین و مذهب سرزمین‌مان که چه بسیار از اهمیت دانش و خرد گفته‌اند و خود این راه رفته‌اند، جای بحث مفصل خود را می‌طلبد.
تنها این مختصر را گفتم که آغاز دوباره فصل فراوان اندیشیدن را در مرز‌پرگهر به هم‌میهنانم خجسته باد گویم.
